به گزارش روابط عمومی سازمان امور دانشجویان به نقل از خبرگزاری فارس، ادامه تحصیل دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌های خارجی در سال‌های اخیر به یکی از موضوعات مهم و چالش‌برانگیز در حوزه آموزش عالی تبدیل شده است. افزایش تمایل جوانان به کسب دانش و فناوری از شبکه جهانی دانایی، ضرورت آگاهی از مسیرهای قانونی و معتبر را بیش از پیش نمایان کرده است. در این میان، نقش موسسات اعزام دانشجو، ارزشیابی مدارک تحصیلی و خطرات ناشی از مراجعه به موسسات غیرمجاز، از جمله مسائلی است که نیازمند توجه ویژه است. تحصیل در دانشگاه‌های غیرمعتبر نه تنها سرمایه مالی و زمانی خانواده‌ها را هدر می‌دهد، بلکه به سرمایه انسانی کشور آسیب جدی وارد می‌کند.
در این راستا مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان خارج از کشور سازمان امور دانشجویان عبدالحمید علیزاده در گفت‌وگویی به تشریح سیاست‌ها، الزامات و توصیه‌های وزارت علوم در این زمینه پرداخته و بر لزوم آگاهی کامل دانشجویان و خانواده‌ها تأکید کرده است. وی مفهوم مهاجرت دانشجویی را رد کرده و ادامه تحصیل هدفمند با هدف بازگشت به کشور را ترویج می‌دهد.
عدم به‌رسمیت‌شناختن مهاجرت دانشجویی و تعریف ادامه تحصیل
فارس: سازمان امور دانشجویان چگونه مفهوم ادامه تحصیل در خارج از کشور را تعریف می‌کند و آیا اصطلاح "مهاجرت دانشجویی" را به رسمیت می‌شناسد؟
علیزاده: ما چیزی به نام مهاجرت دانشجویی را به رسمیت نمی‌شناسیم؛ بلکه ادامه تحصیل در خارج از کشور را به رسمیت می‌شناسیم. منظور از ادامه تحصیل در خارج از کشور این است که یک شهروند ایرانی بر اساس صلاحیت‌های علمی و حرفه‌ای خود به خارج از کشور می‌رود تا به شبکه دانایی جهانی متصل شود، دانش، فناوری و توانمندی‌های خود را ارتقا دهد و سپس به کشور بازگردد تا خدماتش را به جامعه ارائه کند. برخی افراد در مسیر ادامه تحصیل در خارج از کشور می‌مانند و به تحصیل ادامه می‌دهند، اما درباره آن دسته از افرادی که به دلایلی – که برای ما روشن نیست – از این مسیر خارج می‌شوند، نمی‌توانم اظهارنظر کنم که چه اتفاقی برایشان می‌افتد یا چه دلایلی باعث بروز این اتفاقات می‌شود.
الزامات اولیه و ثانویه برای تحصیل در خارج
فارس: دانشجویان پیش از خروج از کشور چه الزاماتی را باید رعایت کنند تا با آگاهی کامل در این مسیر گام بردارند و از مشکلات احتمالی جلوگیری کنند؟
علیزاده: برای ادامه تحصیل در خارج از کشور، یک فرد باید شرایط اولیه‌ای را در داخل کشور فراهم کند و شرایط ثانویه‌ای نیز در خارج از کشور برای او مهیا باشد. در داخل کشور، فرد چه آقا و چه خانم باید مدارک تحصیلی مقطع قبلی، ریزنمرات و تسلط به زبان خارجی (متناسب با کشور مقصد) را داشته باشد.
این‌ها الزامات اولیه‌ای هستند که باید در داخل کشور فراهم شوند تا فرد بتواند ویزای تحصیلی دریافت کند و بر اساس پذیرش اخذ شده از دانشگاه، به خارج از کشور سفر کند. اما نکته کلیدی اینجاست که بسیاری از اتفاقات ناخوشایندی که برای نسل جوان ما در خارج از کشور رخ می‌دهد، ناشی از ناآگاهی یا آگاهی کم است. برخی از افراد نمی‌دانند از چه کانال یا مرجع معتبری باید برای ادامه تحصیل اقدام کنند و متأسفانه به موسسات یا شرکت‌های متخلف مراجعه می‌کنند. اینجاست که مشکلات آغاز می‌شود؛ این شرکت‌های غیرمجاز به هر قیمتی تلاش می‌کنند تا با دریافت پول از شهروندان، آن‌ها را به خارج از کشور اعزام کنند.
ضرورت ارزشیابی مدارک و انتخاب دانشگاه‌های معتبر
فارس: فرآیند ارزشیابی مدارک تحصیلی خارجی چگونه است و چرا انتخاب دانشگاه معتبر اهمیت دارد؟
علیزاده: در همه جای دنیا مرسوم است که پس از اتمام تحصیل در خارج، نظام آموزش عالی کشور مبدأ باید مدرک تحصیلی را به رسمیت بشناسد و ارزشیابی کند. در ایران، دانشنامه خارجی باید به ارزشنامه تبدیل شود تا فرد بتواند از آن برای استخدام یا فعالیت حرفه‌ای استفاده کند. بر اساس قوانین و مقررات وزارت علوم و وزارت بهداشت، ما تنها مدارک دانشگاه‌هایی را به رسمیت می‌شناسیم که در لیست معتبر مورد تأیید این دو وزارتخانه قرار دارند. تعهد ما این است که پس از بازگشت دانشجو، دانشنامه او را ارزشیابی کرده و ارزشنامه صادر کنیم.
نقش موسسات مجاز و خطرات موسسات غیرمجاز
فارس: دانشجویان و خانواده‌ها برای اقدام اولیه چه مراحلی را باید طی کنند و چگونه از خدمات موسسات معتبر بهره‌مند شوند؟
علیزاده: اولین اقدام برای دانشجو یا خانواده‌ای که قصد ادامه تحصیل فرزندشان در خارج را دارند، این است که از موسسات مجاز خدمات دریافت کنند. موسسات مجاز، افراد حقیقی یا حقوقی‌ای هستند که مجوز رسمی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری – از طریق کارگروه نظارت بر موسسات – دریافت کرده‌اند. این مجوز غیرقابل واگذاری، تفویض، توکیل یا فروش است. شهروندان باید بررسی کنند که مدیر موسسه، صاحب امتیاز مجوز باشد؛ در غیر این صورت، مشکلی در اعتبار موسسه وجود دارد و باید احتیاط کنند. حتی در صورت انتخاب موسسه مجاز، باید اطمینان حاصل کنند که پذیرش از دانشگاه‌های مورد تأیید وزارت علوم اخذ می‌شود تا دانشجو پس از تحصیل بتواند به کشور بازگردد و مدرکش ارزشیابی شود.
فارس: اگر این اتفاق نیفتد، چه رخ می‌دهد؟
علیزاده: فرد ۴ تا ۵ سال زمان و هزینه صرف تحصیل می‌کند، اما هنگام بازگشت به او اعلام می‌شود که مدرکش به دلیل تحصیل در دانشگاه غیرمعتبر، در ایران ارزشی ندارد. در این حالت، فرد ممکن است به کشور بازنگردد و برای استفاده از زحمات خود و خانواده‌اش به هر راهی متوسل شود. اینجاست که متأسفانه مسیرهای نادرست پیش روی دانشجویان باز می‌شود.
توصیه ما این است که برای جلوگیری از این مشکلات، شهروندان از طریق موسسات مجاز اعزام دانشجو که مورد تأیید وزارت علوم هستند، اقدام کنند. لیست این موسسات به‌صورت ماهیانه در سایت سازمان امور دانشجویان به‌روزرسانی می‌شود. اگر اطلاعات کافی نبود، می‌توانند به‌صورت حضوری یا مجازی به دبیرخانه کارگروه نظارت مراجعه کنند که وظیفه‌اش اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی است.اولین قدم برای هر شهروند، کسب آگاهی کامل است. همچنین، هنگام عقد قرارداد با موسسات مجاز، دانشجویان و والدین باید به مبلغ قرارداد و چارچوب آن توجه کنند، زیرا فعالیت و تعرفه‌های این موسسات محدودیت‌های قانونی دارد. ناآگاهی یا عجله باعث می‌شود برخی به دام موسسات غیرمجاز بیفتند و حتی ممکن است وارد مسیرهایی شوند که بازگشت از آن‌ها دشوار باشد.
آمار دانشجویان و هزینه‌های ملی تحصیل غیرمجاز
فارس: چه تعداد دانشجو به‌صورت غیرمجاز در خارج تحصیل می‌کنند و این موضوع چه هزینه‌هایی برای کشور به دنبال دارد؟
علیزاده: هزینه اصلی این موضوع، از دست رفتن سرمایه انسانی است که گران‌بهاترین سرمایه هر ملتی محسوب می‌شود. چاه نفت ممکن است روزی تمام شود، اما نیروی انسانی هیچ‌گاه پایان نمی‌یابد. اگر چاه نفت خشک شود، می‌توانیم صادرات یا منابع درآمدی دیگر را جایگزین کنیم، اما اگر سرمایه انسانی را از دست بدهیم، با چه چیزی می‌توان آن را جایگزین کرد؟این یک آسیب بسیار جدی است. اگر احتیاط نکنیم، زمینه‌های اشتیاق، امید و انگیزه را فراهم نکنیم یا خدای ناکرده آن‌ها را تخریب کنیم، نادانسته آسیب بزرگی به کشور وارد می‌شود. طبق آخرین آمار وزارت امور خارجه، بین ۱۱۰ تا ۱۵۰ هزار نفر به‌صورت مجاز در کشورهای خارجی تحصیل می‌کنند که عمدتاً در آمریکا، کانادا، آلمان و ترکیه هستند. رشته‌های پرطرفدار شامل پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، علوم مهندسی و علوم پایه است.
تضمین اعتبار با موسسات مجاز و اقدام شخصی دانشجویانی که از طریق موسسات مجاز اعزام می‌شوند، خیالشان راحت است، زیرا این موسسات موظف‌اند پذیرش را از دانشگاه‌های مورد تأیید وزارت علوم یا بهداشت اخذ کنند. اگر این کار را نکنند، تخلف محسوب می‌شود و قابل پیگیری قضایی است. همچنین افرادی که به‌صورت شخصی برای تحصیل اقدام می‌کنند، معمولاً اطلاعات اولیه خوبی دارند و مراقب‌اند که از دانشگاه‌های معتبر پذیرش بگیرند، بنابراین هنگام بازگشت مشکلی ندارند.
شاه‌کلید موفقیت این است که در دانشگاهی تحصیل کنید که کشورتان آن را به رسمیت می‌شناسد. اگر این کار را انجام دهید، هنگام بازگشت مشکلی نخواهید داشت. اما اگر در دانشگاهی تحصیل کنید که مورد تأیید نیست، تمام زحمات، وقت، انرژی و سرمایه شما هدر می‌رود و مدرکتان ارزشیابی نمی‌شود.
اقدامات نظارتی علیه موسسات غیرمجازحدود ۱۴۰ موسسه مجاز اعزام دانشجو داریم، اما موسسات غیرمجاز اغلب به‌صورت زیرزمینی فعالیت می‌کنند. ما کارگروه بزرگی داریم که با همکاری وزارت ارشاد و دستگاه‌های نظارتی، این موسسات را شناسایی و به دادسرای فرهنگ و رسانه معرفی می‌کند. این دادسرا متولی رسیدگی قضایی به تخلفات این موسسات است.ما به‌طور جدی این موضوع را رصد می‌کنیم و اطلاعات متخلفان را تقریباً روزانه به مراجع قضایی ارسال می‌کنیم.
آسیب‌های تحصیل در دانشگاه‌های غیرمعتبر
فارس: چه آسیب‌هایی متوجه دانشجویانی است که در دانشگاه‌های غیرمعتبر تحصیل می‌کنند؟
علیزاده: بزرگ‌ترین آسیب، بلاتکلیفی است. این دانشجویان عمر خود را صرف تحصیل می‌کنند و خانواده‌هایشان حمایت مالی می‌کنند، اما مدرکشان در ایران به رسمیت شناخته نمی‌شود. این موضوع باعث می‌شود یا مجبور شوند در خارج بمانند یا با ضرر مالی و روحی به کشور بازگردند و از ابتدا تحصیل یا مسیر دیگری را آغاز کنند. این سرخوردگی، اصلی‌ترین آسیب است.اگر این دانشجویان از ابتدا در دانشگاه‌های معتبر تحصیل می‌کردند، پس از بازگشت می‌توانستند مشکلی را در کشور حل کنند. اما وقتی مدرکشان تأیید نمی‌شود، دچار سرخوردگی می‌شوند که این بزرگ‌ترین افت برای آن‌هاست.
فارس: توصیه نهایی شما به جوانان و خانواده‌ها برای ادامه تحصیل در خارج از کشور چیست؟
علیزاده: هیچ‌کس در هیچ جای دنیا از ادامه تحصیل منع نمی‌شود، اما توصیه اکید ما این است که با آگاهی کامل از طریق اداره کل بورس و اعزام دانشجویان وزارت علوم اقدام کنید. حتماً لیست موسسات مجاز را که ماهیانه در سایت سازمان امور دانشجویان به‌روزرسانی می‌شود، بررسی کنید.
مراقب باشید برخی افراد حقیقی یا حقوقی خود را به اشتباه به‌عنوان موسسه مجاز معرفی می‌کنند. مجوز و اعتبار موسسه را چک کنید، زیرا آینده جوانان در گرو این تصمیم است. حتماً با کارشناسان ما به‌صورت حضوری، تلفنی یا آنلاین تماس بگیرید. تا زمانی که از اعتبار موسسه و دانشگاه مطمئن نشدید، هیچ قراردادی امضا نکنید. پس از اطمینان از مجاز بودن موسسه و معتبر بودن دانشگاه، با توکل به خدا قرارداد ببندید و مسیر انتخاب‌شده را با اطمینان طی کنید.